Processen van functioneel gedrag

Processen van functioneel gedrag

Voor elk disfunctioneel proces is er ook een aanpak om mensen weer op een functionele manier in beweging te krijgen.

Acceptatie gaat over het leren stilstaan en verdragen van ongewenste emotionele en lichamelijke sensaties, zonder strijd of verzet, zonder dat er iets hoeft te veranderen. Acceptatie gaat dus over belevingen in je eigen binnenwereld, in je eigen lichaam. Het helpt te voorkomen dat je in disfunctionele strijd of vermijding terechtkomt. Acceptatie is niet passief of bij gebrek aan beter, maar vraagt moed en zelfcompassie om je fysieke en emotionele pijn onder ogen te zien en te ervaren.

Defusie gaat over het stilstaan bij je gedachten en je te realiseren dat het slechts gedachten zijn en geen feiten. Gedachten zijn heel vaak nuttig, maar bestaan ook uit oordelen, hypotheses en scenario’s die vaak sterk gekleurd worden door je leergeschiedenis en door je negatieve emoties. Ze zijn meer jouw reactie op de werkelijkheid, dan een weergave van de werkelijkheid.

Contact met het hier en nu gaat over het vermogen om stil te staan bij wat er nu is en jezelf even los te maken van alle gedachten en gevoelens in je psychische binnenwereld. Het helpt ook om je aandacht meer te richten op wat je belangrijk vindt en minder speelbal te zijn van alle drukte in jezelf en om je heen.

Zelf als proces gaat over het afstand nemen van allerlei opvattingen en oordelen over jezelf door ze meer te gaan zien als echo’s van je leergeschiedenis. Je gedachten over jezelf gaan niet over wie of wat je bent, het zijn slechts gedachten over wie of wat je bent die je in de loop van je leven hebt verzameld. Het is bovendien van belang om tegenwicht te bieden aan met name de dwingende kritische en negatieve oordelen over jezelf door zelfcompassie te ontwikkelen.

Waarden gaan over wat voor jou belangrijk is in je leven op al die gebieden waar je leven zich afspeelt en in alle rollen die je vervult. Waarden zijn geen luxe en niet vrijblijvend. Als je gedrag niet strookt met je waarden zal dat op den duur ongenoegen en lijden veroorzaken. Waarden hebben daarbij uitsluitend betrekking op jouw eigen gedrag.

Waardengericht gedrag is gedrag dat strookt met je waarden, zelfs als dat betekent dat je ongewenste ervaringen en sensaties moet verdragen. Het gaat om gedrag waar jezelf achter kunt staan en dat klopt met wie jij wilt zijn en hoe je met je leven om wilt gaan.

Naarmate je minder worstelt met je klachten of ongewenste sensaties en je gedrag meer richt op je waarden ontstaat er zogeheten Psychologische Flexibiliteit, het vermogen om ondanks ongewenste gevoelens ne gedachten te handelen conform je waarden. De impact van je klachten ongewenste sensatie op je leven wordt daarmee per definitie minder.

ACT is niet primair gericht op het bestrijden van klachten. Uitgangspunt is dat emotioneel lijden inherent is aan het menselijk bestaan en dat psychologische problemen voortvloeien uit de pogingen dit emotionele lijden te vermijden, te manipuleren of te bestrijden. Waar de cognitieve therapeut zich zal richten op het uitdagen en veranderen van de inhoud van disfunctionele cognities, zal de act-therapeut zich richten op het besef en de waarneming van cognities, emoties en lichamelijke sensaties als een reactie op de werkelijkheid en niet als een weergave van de werkelijkheid. Het doel is dus niet het veranderen van gedachten of gevoelens, maar het oordeelvrij leren observeren en accepteren van de eigen psychologische reacties.  ACT is geen stoornisspecifieke behandeling en verwerpt zelfs de functionaliteit van een categorale syndromale benadering van psychologische problemen zoals bij de vrijwel standaard gehanteerde dsm-classificatie.
ACT is gericht op disfunctionele processen, zoals ze bij psychopathologie plaatsvinden (angst, depressie, trauma en psychose) (Hayes & Strosahl, 2004) maar ook in arbeidssituaties, onderwijs of hulpverlening (Hayes e.a., 2006b).

Uiteindelijk is het doel dat er zogeheten psychologische flexibiliteit ontstaat, waarbij de cliënt de vrijheid en de ruimte voelt om in zijn gedrag, ondanks onvermijdelijke onaangename belevingen, toch trouw te blijven aan zijn of haar persoonlijke waarden (Hayes e.a., 1999).

ACT kan toegepast worden in lang(er)durende behandelingen, maar is bij uitstek ook heel effectief en goed toepasbaar in korte trajecten. Naast een hele verzameling interventies, oefeningen en metaforen is ACT vooral ook onderscheidend in de visie op menselijk lijden en gedragsverandering en de therapeutische houding in relatie tot de cliënt.